f. –ioù, d. divvrec'h
I. (anatomie)
A.
(1) Bras.
●(1499) Ca 26a. Brech. g. bras. ●(c.1500) Cb 29b. [brech] g. petit bras. b. brechyc. ●(1557) B I 370. Heman so taul sech a brech mat, tr. «Voilà un coup sec, d'un bon bras.» ●(1633) Nom 23a. Brachium : le bras : an bræch, breach. ●177a. Mitella : linge où le bras repose estant blessé : liennen pe voar hiny ez læcquer an bræc'h blesset. ●(1650) Nlou 220. Ne chommas barr, en garr, na brech, / Goat vn bannech na dysechas, tr. «il ne resta point ne jambe ni bras, / goutte de sang qui ne se dessécha.»
●(c.1680) NG 1582. Quén nen doué e Langroes e diureh astenet. ●(1732) GReg 115a. Bras, membre du corps, tr. «Breac'h. p. diouvreac'h. bræc'h. p. diouvræc'h. Van[netois] breh. p. diü vreh.» ●(17--) TE 6. hi e astennas hé bréh.
●(1904) DBFV 31a. bréh, f. duel diùvréh, divréh, pl. bréhieu, tr. «bras (d'un homme).» ●(1910) MBJL 170. ne vel er zal nemet brec'hio en êr.
►[duel] divvrec'h
●(1580) G 760. dyou ha dyou var ma dyou brech, tr. «Deux ha deux sur mes bras.» ●(1650) Nlou 215. Pan voa en croas pren astennet, / Oz cr'ech é dyoubrech dylechet, tr. «Lorsqu'il fut étendu sur le bois de la croix / en haut, les deux bras disloqués.»
●(1790) MG 13. n'ou dès na corv, na divréh na divarr. ●127. A boén e ra-hi ur pas, ne vènt ar hé divréh.
●(1867) MGK 92. Ar re-man a labour bemdez gant ho divrec'h.
►[plur. du duel] divvrec'higoù
●(1860) BAL 240. e zivrec'higou.
(2) (en plt des enfants) Bezañ war ar vrec'h : être sur le bras, être encore un bébé.
●(1969) BAHE 62/23. Abredig 'ta e oa kroget an darempred etrezomp-ni bugale, emichañs, pa oamp c'hoazh war ar vrec'h.
(3) Bevañ diwar-bouez e zivrec'h : gagner sa vie d'un métier manuel.
●(1904) SKRS I 231. divar bouez e zivrec'h e ranke beva.
B. (en plt des animaux)
(1) Patte, pince de crustacé.
●(1738) GGreg 34. Brec'hyou ar c'hrilh-vor, tr. «les branches et les pinces de l'Ecrevisse de mer.»
(2) Bras des céphalopodes, tentacule.
●(1919) BUBR 3/65. brec'hiou eur zoaven rampsek. ●(1925) BRUD n° 11, 12, 14, 15, en 1963 par Emgleo Breiz, Brest, graphie et pagination différentes de l’édition de 1925, puis en 2003 une édition bilingue par Skol Vreizh préparée par Bernard Cabon)">BILZ 111. brec'hiou gwevn ha ramplus evel kroc'hen eur zilienn, oc'h astenn o spegou yen war ho troad pe war ho kof-gar ?
II.
A. par meton. Manche de vêtements.
●(1867) BUE 56. eur zae dindan gant divrec'h hirr ha ledan.
B. par anal.
(1) [au plur.] Brancards.
●(1738) GGreg 34. brec'hyou ar c'hastell-carr, tr. «les bras, les soutiens du corps de la charrette.» ●brec'hyou ar c'hravaçz, tr. «les bras, les soutiens de la civiere.»
●(1869) EGB 17. Brec'hiou ar c'hravaz, tr. «les bras de la civière.»
(2) Bras d'une croix.
●(1821) SST 7. divreh er groez. ●(1869) SAG 274. divreac'h ar c'hroaziou-all.
(3) Bras de moulin.
●(c.1718) CHal.ms i. les ailes d'un moulin a vent, tr. «branqueu ur velin a aüel', diureh ur velin a aüel.» ●(1744) L'Arm 9b. Aîle d'un Moulin, tr. «Bréh.»
●(1904) DBFV 31a. bréh, f. duel diùvréh, divréh, pl. bréhieu, tr. «bras (de moulin).»
(4) Bras de chaise.
●(1732) GReg 115a. Bras d'une chaise, tr. «Breac'h an gador. p. divreac'h.»
C. (architecture) Transept (d'une église).
●(1732) GReg 326a. La croisée d'une Eglise, tr. «divreac'h an Ilis.» ●(1744) L'Arm 86a. Croisée d'une Eglise, tr. «Bréhieu unn Iliss.»
●(1867) FHB 119/113b. hag e deus lezet daou vil lur gant he ilis parrez evit lacat guer nevez var brenestrou an divrec'h.
●(1909) MMEK 55. mez an divrec'h kroaz a zoug, heb drouk ebed, eur bec'h a nao c'hant vloaz.
E. Brec'h dehou : bras droit (de qqn).
●(1889) ISV 379. An aotrou Boassier am galve he vreac'h deou.
III. Loc. adv.
(1) A-nerzh-brec'h : à la force des bras.
►[avec un adj. poss.]
●(1792) BD 3720. men en harso a ners ma brec'h, tr. «je l'arrêterai par la force de mon bras.»
III.
(1) Astenn e vrec'h : étendre son emprise.
●(1893) IAI 124 (L) L. Kerne. Bemdez ec'h astennent ho breac'h hag ho galloud pelloc'h pella tro var dro.
(2) Bezañ hir e vrec'h : avoir le bras long.
●(1790) MG 117 (G) I. Marion. En Eutru-Doué e zou hir a zivréh, m'ami.
●(1871) CST 8 (L) Y.-V. Gwilhou. «Ya, eme Zioklesian, ha prest e vo gwelet eo hir va brec'h ha pounner va dourn. ●(18--) SAQ I 9 (L) J. Quéré. Eur zell a druez ouzin : ho preac'h zo hirroc'h eget va hini.
●(1922) IATA 23 *Alan Yann. Brema ar c'houarnamant a zo keit he vreac'h ma ne gredan ket mont. ●(1923) ADML 125 *Alan Yann. Meur a dro o d'euz klasket gwall dizad aneza; e kuz, rag aoun 'zo araok Meriadek, a zo hirr e wreac'h.
(3) Bezañ hiroc'h e vrec'h eget e vañch : avoir le bras long, avoir du pouvoir.
●(1942) VALLsup 24 (T). Il a le bras long, tr. F. Vallée «hiroc'h eo e vrec'h eget e vañch. Dicton T[régor].» ●(1954) VAZA 97 (T) *Jarl Priel. Ministr ar Verdeadurezh-stad abaoe ur pennad, ha dre-se, kalz hiroc'h e vrec'h eget e vañch. ●(1957) AMAH 141 (T) *Jarl Priel. Ur skrivagner hag ur barzh anezhañ, ur gwaz pinvidik-tre ha gant ur vrec'h kalz hiroc'h eget e vañch. ●(1961) BRUD 14-15/82 (T) E. ar Barzhig. E gwirionez, eñ a oa ivez kuzulier-kêr, pe eun dra bennak e giz-se ha hirroh e oa e vreh eged e vañch. ●(1965) BRUD 20/16 (T) E. ar Barzhig. Ha dreist-oll pa vezer unan euz ar pennou-braz hirroh e vreh eged e vañch.
(4) Plegañ ar vrec'h : boire.
●(1941) SAV 22/37 (K) *Perig an Noz. Karout a ra Yann plega e vrec'h alïesoc'h eget e dro.
(5) Reiñ brec'h : aider. Cf. reiñ dorn, reiñ skoaz.
●(1926) FHAB Gouere 265 F. M.. Roi a reas brec'h dreist-holl d'an dud santel a brezege an Aviel dre bevar c'horn ar vro.
(6) Lakaat brignenn en e zivrec'h : voir brignenn.