Devri

ha / hag .1

ha / hag .1

conj. cf. ham .2, haz

I.

(1) Et.

(1331) Bo f° 299 Henri Bossec alauar mar car doe me ambezo auantur mat ha quarzr tr. « Henri Bossec dit : si Dieu le veut, moi j'aurai bonne et belle aventure » ●(c.1350) Io ms latin 14355 f°399r°. Iuonet omnes so map mat ha quar. tr. «Ivonet Omnès est un fils bon et aimant.» ● Panesen ha suruguen hambezou dameren, etc. tr. « J'aurai un panais et un pain cuit sous la cendre pour le déjeuner, etc » ●(1371) Gwengampiz f° 12v°. Beneguet Hamelet de vezo doe glosé benedicatur et laudetur Deus tr. « Que Dieu soit béni et loué » ●(1499) Ca 106b. Ha. gallice et latine idem et. ●(c. 1501) Donoet 3-18-19. nemet guir an second person an imper[atiff] / mot en leuie ha nese effe leuier, tr. « seul le mot de la seconde personne de l’impératif / mode le gouverne, et donc il est gouverné » ●(1530) Pm 30 (Tremenuan). Corff hac eneff, tr. «Corps et âmes.» ●71. Ma map ham ny, tr. «Mon fils et mon neveu.» ●(1580) G 19. Quemer monet te haz Ytron, tr. «Prépare-toi à aller, toi et ta Dame.» ●174. Me ham pryet ham tut, tr. «Moi et mon épouse et mes gens.» ●(1647) Am.ms 625. Sus sus dilambrecq ça hep abecguy, / Frez pronnoncy à na fazy quet., tr. « Sus ! sus ! indolent, çà, sans chercher de faux-fuyants, / Clairement prononce-les et ne te trompe pas. »

(1659) SCger 153b. Ha, pe hac, tr. «&.»

(1868) KMM 41. dre 'n abeg ma oa mad ha guirion ouz e bobl.

(1911) DIHU 66-67/186. Drougeu ha poénieu e zou arnonn men goalh.

(2) [renforce la part. relative «a»] Hag a : qui ; dont.

(1877) EKG I 181. Da dud hag a gemer Breiziz evel chatal mud ? ●(1889) ISV 137. eur gear ha ne ket mez he guelet, eur gear hag a rer Perouz anezhi. ●(1889) CDB 154. Da gerc'had d'in ma iaouankiz / Hag a zo et a droad ? tr. «Me chercher ma jeunesse – qui s'en est allée par le pied (ou, à pied) ?»

(1906) KPSA 11. A c'hiz all, ker braz eo ma n'ez euz netra war an douar hag a ve a-walc'h evitan. ●(1915) MMED 164. eun daolen vurzuduz euz an Itroun-Varia hag a ioa d'he dud a bell goz. ●(1934) PONT 189. ma zo kalz tud hag a jom a bân da zellet outi.

(3) [au négatif] Ha ne : qui ne.

(1767) ISpour 316. Bout zou ha ne cessant à ouilein.

(1889) ISV 137. eur gear ha ne ket mez he guelet.

(4) [après un superlatif] Que.

(1871) FHB 311/394a. hag ho lezer da ober goassa hag a ellont.

(5) [après un équatif] Que.

(1575) M 2248-2249. het quelyen na guenan / Quen paut han drouc Ælez, tr. «essaim de mouches ni d'abeilles / Si abondant que les mauvais anges.»

(1878) BAY 36. Kemend ha hui, tr. «autant que vous.» ●(1889) SFA 85. tud ken dister ha ni.

(1911) BUAZperrot 236. eur vuez ker striz hag an hini a rene er Chartreuz.

(6) Alors que (+ v.).

(1857) AVImaheu 45. Rumad-aëron, penaus e hellet-hui larein treu mad, ha hui tud fall ?

(7) [introduit une phrse, une proposition] Hag ez/e.

(1557) B I 7. Hac ez laquaq, ne dougias den, / Tut a labour, mecherouryen / Da ober certen ordrenet, tr. Fleuriot GVB 280 « et il mit des gens de métier à faire »

II. Élément de narration.

(1) [devant un infinitif]

(1876) TDE.BF 432a. a-benn eur pennadik goude hag hen ha gwelet eur goulou dira-z-han. ●433b. Sada neuze hag ar vamm ha lezel he eil map kosa da vont enn hent.

(1923) KNOL 90. Neuze Dorik ha mont da besketa. ●(1942) DHKN 26. É huélet ankén Iehannig, monet ur pastor ha goulennet geton petra e hoalè dohton.

►[après le v. «mont»]

(1767) ISpour 40. mar da ha quittat é vuhé vat. ●(1790) MG 115. Ne yet quet ha consultein dén.

(c.1802-1825) APS 69. Ne yet quet ha chongeal penaus é ma ret eit quement-cé en dout un esprit bras. ●(1843) LZBg 1 blezad-2l lodenn 52. mar dan ha bout queméret. ●(1855) BDE 150. Mar da doh ha couéhel ér pehed. ●(1896) HIS 8. Mar det ha dèbrein ag er huéen-zé.

(1905) IMJK 98. mar det hag er hol. 205. get eun nen dehen ha bout fèhet. 289. mes déet ur boén benak ha kouéh arnoh, ne hues mui na nerh nag aviz mat aveit oh hous unan. 316. get eun nen dehen ha vatein ar en hent. 372. mar dan ha péhein a neùé. (1942) DIHU 375/122. Mar da er vam ha merùel, é varù en tiegeh ar un dro geti.

(2) [devant un pronom]

(1885) ADA 8. Antronoz vintin ac ên adarre d'e barc.

(1907) AVKA 230. War ar c'homzo-ze, hag int da zevel. ●(1921) GRSA 292. Kavet e hra unan anehè trechad jao Nasien. Hag éan ar é lerh. ●(1925) BUAZmadeg 15. Pa ouent digouezet tost da gear Jerusalem, ne veljont mui ar stereden, setu hag hi mont e kear da c'houlen e pe leac'h edo ar roue nevez.

(3) Setu ha(g) : voilà que.

(1885) ADA 6. Oguen setu epad ma tistroe unan eus ar mammou d'an neiz gant an tam en he beg ; setu ac ur sparfel o cregui enni ac o cas anezi ganta.

III. [devant un conditionnel]

(1) Hag e : même si, quand bien même.

(1621) Mc 49. hac ez pate an songeson se vn dez antier.

(1838) OVD 160. A dra-sur, en desir-zé, hag é vehé-ean léal, e vehé neoah contrel d'er garanté. ●(1856) VNA 162. une femme est toujours soumise à son mari, quoiqu'elle soit belle et riche, tr. «ur voès e zou perpet sujet d'hé frièd, hac e vehé-hi bràu ha pinhuicq.»

(1868) FHB 201/353a. Hag o pefe tremenet ho puez oc'h ober brezel da Zoue (...) hag e veac'h bet eun den a speret (...) hag e veac'h en em zavet dreist ar re all. ●(1878) BAY 36. Hag em béhé kañt tead, tr. «quand j'aurais cent langues.»

(2) Ha pa : même si, et quand bien même.

(1857) HTB 151. ha pa deufe.

(1915) MMED 332. Ha pa ve kant guech muioc'h a riskl, ar beleg a ia atao, pa ves eun ene da zavetei.

IV. [relie deux termes identiques]

(1) [entre deux chiffres] Par.

(1732) GReg 285a. Deux-à-deux, masc[ulin], tr. «Daou-ha-daou.» ●(17--) TE 93. huéh ha huéh en eil ar éguilé.

(1889) ISV 181. Ar voazed a voa renket tri ha tri. ●(1897) EST 72. Deu ha deu, piar ha piar, a bep tu d'en ofen.

(2) [entre deux adjectifs, adverbes, conjonctions] Exprime une insistance.

(1857) CBF 6. Ar fars a zo mad ken ha ken, tr. «Le fars est aussi bon que possible.» ●(1866) FHB 95/339b. ober piz ha piz, war an heur ag a galon vad kemment a c'hourc'hemennèn d'eom. ●(1871) KTB.ms 15 p 59. hag a em wiskjont prim-ha-prim. ●(1872) DJL 23. ar Venn-dero koz n'oa eur C'hrien kuzet, hag a ziskenne plom-a-plom voar dare den betek pelec'h. ●(1879) BMN 294. An avelou dirollet a fuste ken a ken.

(1910) MBJL 70. Stank ha stank e kaver ive tier eus ar c'hoantan. ●(1922) BUBR 22/324. Emaint peg ha peg, met n'eus ket da grena gant aoun e teufe ar zoubenn da drenka. ●(1931) VALL 588a. Très près, tout près, tr. «tost-ha-tost.» ●(1933) ALBR 78. an ôteriou savet, stank ha stank, ouz an tier.

(3) [entre deux verbes répétés] Exprime une insistance.

(1909) FHAB Eost 237. Mes klask ha klask a c'helle.

(4) [entre deux substantifs répétés] Exprime une insistance.

(1906) BOBL 25 août 101/1b. eun dillad kaër a ve lakeet mare ha mare. ●(1918) LZBt Mae 36. Mare ha mare e weler kass d'ar park boed evit ar vederien. ●(1921) FHAB Kerzu 339. Mare ha mare, en eur dremen, roit eun tôl lagad war doriou ho kestennou.

(5) [entre deux substantifs répétés] Exprime une proximité, une précision.

(1855) GBI I 500. Krog-ha-krog ann daou enebour, tr. «Les deux ennemis sont aux prises.»

(1923) LZBt Gwengolo 35. ober katekiz, diski ar gir-ha-gir dioutan d'o bugale.

(6) [entre deux pronoms répétés] Henn-ha-henn : untel.

(1659) SCger 146b. vn enaen, tr. «vn tel.» ●(1710) IN I 94. ar c'homsou dipitus-se a lavaro hen-a-hen var va foues (…) an disprijanç-se a raï hen-a-hen ac'hanon. ●305. Na livirit quet hen-ha-hen a so ur mezvier. ●(1732) GReg 186b. Je l'ai comparé à un tel, tr. «Me am eus e gomparachet da hen-a-hen.» ●909b. Un tel, tr. «Hen-ha-hen

(7) An …-se (-mañ) hag an … : tel ou tel …

(c.1802-1825) APS 159. hac ean e zou pehet bras en dra-zé hac en dra ? ●(1838) OVD 20. doh en amoêdage-men hag en amoêdage. ●(1854) PSA I 17. ha jamæs ne vanquamb a larèt, a p'en d'omb oueit er mæz ag en ilis, ha forh liès abarh memb, er-men hag er ré, hennenn ha hennont, honnen ha honnont en dès bet ou zam hiniue.

V. [exclammatif]

(1) Hag a : que de.

(1877) BSA 100. Hag a bec'herien a zo dleourien d'ezhi euz ho distro da Zoue !

(2) Ha gant a : que de.

(1835) AMV 29. A gant a hini a zo bet guelet ho vont da gousquet leun a yec'het, pere, en deiz var-lerc'h, a so bet caset d'ar bez !

(3) Hag ez eus : qu'il y a de gens.

(1889) ISV 114. Oh ! Guerc'hez santel, hag ez eus ha ne gredont ket !

VI. Loc. conj. Ha bezañ ma : quoique.

(1872) ROU 98b. Quoiqu'il soit riche, tr. «ha beza m'eo penvidig.»

VII. [combiné avec le possessif] voir he .2

VIII. [combiné avec l’article défini] voir han .2

Ce site utilise des cookies pour son fonctionnement.En savoir plus...