coll. & adj.
I. Coll.
(1) Paille.
●(14--) Jer A.204. Ploux, tr. « Paille » ●(1612) Cnf 79b. dispartiaff an greun diouz an plous.
●(1659) SCger 87b. paille, tr. «plousen p. plous.» ●164b. plousen p. plous, tr. «paille.» ●(1790) Ismar 37. plous ha gran.
●(1829) IAY 105. eur foesquen blous. ●(1849) LLB 98. plouz hir ha gran mat. ●544. en hoh é tispen er plouz é tal é zor. ●(1867) BUE 25. eunn nebeut ploboro, gant eunn dornad plouz. ●(18--) SAQ I 287. evel ma pleger eur vreunen blouz.
●(1910) MAKE 74. ar pôtrig a c'hourvezas war eun duilh plouz. ●(1911) BUAZperrot 81. Dournad plouz e wele kenta, / Ha koat kalet e ziveza. ●(1912) BUAZpermoal 531. gourvezet en e garti war eur feusken blouz. ●(1913) AVIE 32. Mes er plouz, ean ou loskou én tan. ●(1935) DIHU 291/236. un dornad plouz endro d'er paoteu.
(2) spécial. Enveloppe du tuyau de la paille.
●(1732) GReg 356a. L'envelope du tuyau de la paille, tr. «Plousen. p. plous. (Ce mot hors de Leon, veut dire paille, en prenant une partie pour le tout.)
(3) par ext. Fânes.
●(1974) THBI 159. avalouar troc'h melen holeia an douar e kichen ar plouz disec'het.
II. Adj. fam.
(1) (histoire) fam. Beleg, eskob, person plouz : prêtre, évêque, recteur assermenté.
●(1844) LZBg 2l blezad-2l lodenn 96. pléguein d'en escob plous e zou dégasset dehai : hanni ne vennas er gobér !
●(1910) ISBR 271-272. un overen laret get ur béleg plouz. ●274. en eskob plouz Talèrand. ●283. personed plouz. ●(1971) LIMO 24 avril. Beleg plouz, tr. «prêtre assermenté, (littéralement, prêtre de paille).»
(2) Pseudo, faux.
●(1910) ISBR 274. el lézenneu e saùé er relijion plouz. ●279. el lézenneu e saùé en Iliz plouz.
(3) Komer-blouz : sage-femme.
●(1947) YNVL 117. medisin, apotiker, ha komer-blouz, zoken Ya ! amiegez !
(4) Minor plouz =
●(1905) DIHU 5/89. ne gavér ket stank minoured plouz èldon.
III.
(1) Tennañ plouz berr : tirer à la courte paille.
●(1878) EKG II 111 (L) L. Inisan. Pa'z eo guir o deuz c'hoant an oll da vont, tennomp plouz-berr, hag an hini en devezo ar blouzenn verra pe hirra, hervez ma vezimp en em glevet araok, hennez a ielo enn hent.
●(1910) BUJA 47 G. Helies. Oll hon deuz bet perz en torfet, hag abalamour da ze e ve just tenna plous berr. ●(1955) STBJ 184 (K) Y. ar Gow. O dilenn a reemp hini ha hini diouz tro, goude beza tennet plouz berr da c'houzout piou en divije ar gwir da zibab da genta. ●(1981) ANTR 143 (L) *Tad Medar. Tenna d'ar zort n'eo ked tenna plouzennig, pe tenna plouz berr eo.
(2) Tostaat ar plouz ouzh an tan : laisser deux personnes se rapprocher qui pourraient se plaire.
●(1961) BRUD 14-15/84 (T) E. ar Barzhig. Ar vamm a gomprene awalh he-doa kresket he merh ha ne oa ket hep gouzoud ivez n'eo ket fur tostâd re ar plouz ouz an tan.
(3) Teurel plouz àr an tan : jeter de l’huile sur le feu.
●(1903) LZBG Du 256 (G). Me gonz nezé dousik doh ti, guellan ma hellan ; mes taulein plouz ar en tan e hren.
(4) (Lakaat, teurel) war ar plouz : ruiner, mettre sur la paille. Cf. Bezañ lakaet war ar c'holo.
●(1913) DIHU 93/237 (G) J.-M. Henoù. «Ret e vo d'emb diméein hor plah d'en tad laer. A vihañnoh é veemb lakeit abret dehon ar er plouz. ●(1936) FHAB Meurzh 110 (L) Y. Gervel. Ma kendalc'hje e baotr, gant e droiou diskiant, hep dale e vijent laket o daou war ar plouz. ●(1965) BRUD 20/6 (T) E. ar Barzhig. Goude ma oent bet taolet war ar plouz gand o hulator. ●(1970) BHAF 261 (T) E. ar Barzhig. Mond a reas Pierrig kuit en eur huchal d'e gerent e lakafe aneze war ar plouz.
(5) Kousket ar ar plouz : être ruiné. Cf. Bout lakaet da gousket àr an douar, bezañ lakaet war ar c'holo.
●(1790) MG 89 (G) I. Marion. Hun eutru e oai ur miliguét avar, péhani en doai hul laqueit de gousquèt ar er plous. ●131. Er procezeu e zaibrou t'he ranteu ha m'he laquei, én drespèt-d'id, de gousquèt ar er plous.
●(1849) LLB 1624 (G) J. Gwilhom. Ha touchand ar er plouz er minour e gouské.
(6) Mont ar plouz da ludu : l’affaire a mal tourné.
●(1931) VALL 747. L'affaire a tourné à mal, tr. F. Vallée «aet eo ar plouz da (ou e) ludu fam.» ●(1955) VBRU 143 (T) *Jarl Priel. Trugarez d'an arnodour brokus-se, rak gant 2, ha zoken gant 2+, e vije aet va flouz da ludu. ●(1981) ANTR 145 (L) *Tad Medar. Fur a-walh eo an archerien da lakad urz er jabadao a-raog na yelo ar plouz da ludu.
(7) Tennañ plouzenn // Tennañ d'ar blouzennig verrañ // Tennañ ar blouzennig verr // Tennañ plouzennig : tirer à la courte paille.
●(1732) GReg 226b. Tirer à la courte-paille, tr. G. Rostrenenn «Tenna da'r blousen verr.» ●685a. Tirer à la courte paille, tr. «Tenna d'ar blousen. tenna d'ar blousen verr.»
●(1868) GBI II 182 (T). Na vô ket 'vel-se a vô grêt, Ar blouzennig vêr 'vô tennet, tr. F.-V. an Uhel «...on tirera à la courte paille.» ●(1871) CST 60 (L) Y.-V. Gwilhou. «Tennomp d'ar blouzenn evit gouzout piou a zo kaoz eus ar barrad-amzer-man.» ●(1896) GMB 499 (T). pet[it] Trég[uier] tenañ plouzen, tenañ plouzeneq, tr. «tirer à la courte paille.»
●(1908) PIGO II 184 (T) E. ar Moal. Tennet plouzenn etrezoc'h. Gant ar c'hosan hag ar yaouankan e koueas ar blouzen verr. ●(1910) MAKE 66 E. Crocq. Setu reuz ha dispac'h etrezo, ma'z oa red d'ar plac'h laret, evit digas ar peoc'h, tenna d'ar blouzennig verra. ●(1931) VALL 524. Tirer à la courte paille, tr. F. Vallée «tenna plouzennig.» ●(1981) ANTR 143 (L) *Tad Medar. Tenna d'ar zort n'eo ked tenna plouzennig, pe tenna plouz berr eo.
(8) Lakaat ur blouzenn en e lec'h : laisser la place.
●(1900) KRL 22 (Ku-Sant Trifin). Laket eur blousen en ho plas, tr. «Otez vous de là.» ●(1912) RVUm 319 (Gu). Lakeit ur blouzen én hou léh, tr. P. ar Gov «Mettez donc une paille à votre place.»
(9) Troc'hañ ar blouzenn etre daou : couper la poire en deux.
●(1978) PBPP 2.2/439 (T-Plougouskant). Troc'hañ ar blouzenn etre daou, tr. J. le Du «couper la poire en deux.»
(10) En em harpañ war ur blouzenn : avoir des espérances mal fondées.
●(1732) GReg 47a. S'appuyer sur un roseau, avoir des esperances mal fondées, tr. G. Rostrenenn «Em harpa var ur blouseñ.»
(11) Terriñ ar blouzenn : rompre les liens.
●(17--) VO 72 (G) I. Marion. Petra.... Me dorrehai quenn abred er blousen / Guet er galandèt-hont e ra dein men goulèn ?
●(1838) OVD 183 (G) I. Marion. Mæs, e laret-hui hoah, ret vehé bout ingrat eit torrein quer brusque-zé er blouzen !
(12) Bezañ stag gant ereoù plouz kerc'h : être mal attaché.
●(1954) VAZA 188-189 (T) *Jarl Priel. Ne oa ket stag an eil bro ouzh eben gant ereoù plouz kerc'h.
(13) Graet diwar kevreoù plouz kerc'h : entente fragile.
●(1942) VALLsup 65. Entente fragile, tr. F. Vallée «divizou graet diwar kevreou plouz-kerc'h.»
(14) Graet diwar kevreoù plouz kerc'h : travail inutile, qui ne rapporte pas.
●(1942) VALLsup 168. Travail inutile, qui ne rapporte pas, tr. F. Vallée «labour diwar ereou plouz kerc'h.»
(15) Mont diwar skoulmoù plouz kerc'h : voir skoulm.
(16) Bezañ stag gant ereoù plouz kerc'h : voir skoulm.
(17) Ober muioc'h a deil evit a blouz zo da c'houzeriañ : voir teil.
(18) Klask ur spilhenn en ur galzenn blouz : voir spilhenn.
(19) Kemer ar gouriz plouz : voir gouriz.
(20) Bezañ kras e revr evel un dorchenn-blouz : voir revr.